Miejsce monopoli skarbowych w reformie stabilizacyjnej Władysława Grabskiego (1923–1925)

Przedmiotem niniejszej pracy jest miejsce monopoli skarbowych w przeprowadzonej przez pozaparlamentarny gabinet Władysława Grabskiego reformie skarbowo-walutowej – miejsce określane zarówno poziomem dochodów budżetowych (najważniejszym w kontekście akcji sanacyjnej), jak i skalą podejmowanych przez rząd Grabskiego działań na rzecz rozbudowy systemu monopolowego, jego ustawowej i gospodarczej organizacji oraz ekonomicznych skutków funkcjonowania przedsiębiorstw monopolowych. W kontekście tak sformułowanych celów badawczych równie ważne było przedstawienie genezy systemu monopolowego na ziemiach polskich, przypisywanego mu znaczenia w opracowywanych od początków niepodległości planach i programach funkcjonowania polskiej skarbowości oraz, last but not least, ukazanie publicznego odbioru rozbudowy i działania monopoli. Stawiany przez premiera Grabskiego przed monopolami skarbowymi perspektywiczny cel osiągnięcia dopiero po kilku latach odpowiedniego z punktu widzenia potrzeb równowagi budżetu miejsca w dochodach państwa zdeterminował także częściowe przesunięcie określonych tytułem pracy badawczych ram chronologicznych. W wymiarze fiskalnego znaczenia monopoli cezurą końcową nie jest bowiem dymisja rządu Grabskiego, lecz koniec lat dwudziestych, kiedy nastąpiła wyraźna stabilizacja w funkcjonowaniu tych przedsiębiorstw, jak i umocnienie ich pozycji wśród innych źródeł dochodów Skarbu. Z drugiej strony fragmenty wstępne pracy dotykają kwestii sprzed stabilizacji z uwagi na ówczesne tradycje monopolowe na ziemiach polskich, jak i wcześniejszy wobec nich stosunek wielokrotnego przecież ministra skarbu i premiera Władysława Grabskiego.