Rola lokalnych instytucji w przekształceniach rolnictwa o rozdrobnionej strukturze gospodarstw

Problematyka podjęta w pracy, sprowadzająca się do oceny roli lokalnych instytucji w przekształceniach rolnictwa o rozdrobnionej strukturze, ma kilka ważnych i przebiegających na różnych płaszczyznach aspektów: ekonomicznych, społecznych i środowiskowych.    Przeprowadzone badania potwierdziły przyjętą hipotezę o potrzebie aktywnego udziału instytucji w dynamizowaniu przemian strukturalnych rolnictwa, bo procesy rynkowe nie tylko, że nie przyspieszają takich przemian, ale okazują się wręcz czynnikiem utrwalającym dotychczasowy stan, którego najbardziej charakterystyczną cechą jest słabe wykorzystanie zasobów pozostających w dyspozycji sektora rolniczego, a w związku z tym – niska sprawność w wypełnianiu ekonomicznych, społecznych i środowiskowych funkcji rolnictwa.    Powyższe stwierdzenie jest uzasadnione w odniesieniu do ogółu gospodarstw rolnych określanych jako „żywotne” (niezależnie od obszaru i siły ekonomicznej), bo wspólną ich cechą są słabe związki z rynkiem, niski stopień specjalizacji i niska konkurencyjność. świadczy o tym m.in. wysoki odsetek gospodarstw o powierzchni powyżej 10 ha użytków rolnych, których właściciele bądź członkowie ich rodzin utrzymują się w znacznej części z pracy pozarolniczej.    Wszystko to prowadzi do wniosku, że w regionie z rozdrobnionym rolnictwem trudne będzie wykształcenie się (wyselekcjonowanie), znaczącej grupy gospodarstw, które staną się trwałą częścią wysoko rozwiniętego agrobiznesu, bo wymagałoby to przede wszystkim znacznego przyspieszenia procesu transferu ziemi rolniczej z gospodarstw o niskiej sile ekonomicznej („nieżywotnych”) do gospodarstw mających szansę na znalezienie trwałego miejsca w strukturze agrobiznesu, zaś z opinii właścicieli badanych gospodarstw na temat zamierzeń na najbliższe lata nie wynika, aby taki proces mógł wystąpić w wystarczająco dużej skali.      Dotychczasowe relacje gospodarstw rolnych z instytucjami nie przyczyniły się do przyspieszenia przemian strukturalnych rozdrobnionego rolnictwa, bo właściciele gospodarstw „nieżywotnych” nie są na ogół zainteresowani takimi relacjami, zaś same instytucje nie sformułowały oferty, która byłaby atrakcyjna dla właścicieli takich gospodarstw. Uwaga ta dotyczy nie tylko instytucji finansujących przemiany strukturalne, ale także placówek doradczych czy instytucji samorządowych.    Przeprowadzone badania wykazały także, że instytucje działające w otoczeniu rozdrobnionego rolnictwa nie są ukierunkowane na priorytetowe traktowanie przedsięwzięć prowadzących do rozwoju wielofunkcyjności rolnictwa, mimo że taka koncepcja wydaje się najbardziej uzasadniona, ze względu na cechy sektora rolnego w regionie objętym badaniem. Wprawdzie relacje rolników z instytucjami są stosunkowo silne (zwłaszcza gdy chodzi o właścicieli większych gospodarstw), ale efekty tych relacji są mało widoczne, jeśli za takie przyjąć poprawę wykorzystania zasobów, czy rozwój wielofunkcyjności rolnictwa. Przyczyną może być fragmentaryczność instytucji polegająca na wypełnianiu przez każdą z nich swoich statutowych działań, które nie są jednak wystarczająco skoordynowane i dlatego nie prowadzą do osiągania wspólnych celów.    Akcesja Polski do Unii Europejskiej nie zmieniła tej sytuacji, bo nie stwierdzono istotnych zmian w strukturze rozdrobnionego rolnictwa w ostatnich kilku latach.    Autorzy swoje wywody uzupełniają licznymi tabelami, wykresami i rysunkami, które ilustrują rozważania teoretyczne i empiryczne oraz poszerzają omawiane problemy.