Paleolityczna Wenus. Górnopaleolityczne przedstawienia antropomorficzne z Europy Środkowo-wschodniej

Przedmiotem badawczym niniejszej monografii są przedstawienia antropomorficzne obejmujące malowidła, rzeźby i ryty na płytkach. Wśród nich wyróżniono postacie kobiece, męskie, półzwierzęce oraz takie, których płeć jest trudna do określenia. Zasięg przedmiotowy uwzględnia również symbole płciowe w postaci prostych znaków rytych lub rzeźbionych. Bez wątpienia sztuka omawianego okresu zdominowana jest przez przedstawienia kobiece, dlatego to one stanowiły do tej pory główny przedmiot badań. Spowodowało to, że wyobrażenia męskie lub antropomorficzne (bez określonej płci) bardzo rzadko lub w ogóle nie pojawiały się w opracowaniach naukowych. W pracy zostanie więc podjęta analiza różnych przedstawień w celu wykazania ich zróżnicowania, a także zaprezentowane będą interpretacje i sposoby funkcjonowania omawianych przedmiotów w kulturach górnego paleolitu.       Realizacja omawianego problemu badawczego ma duże znaczenie dla obecnego stanu badań górnego paleolitu. Szczegółowa analiza podjętego tematu pozwoli na weryfikację wcześniejszych hipotez oraz przyjęcie i uzasadnienie nowych, zgodnych z obecnym stanem badań. Wnioski uzyskane w badaniach przyczynią się do rozwoju badań sztuki pradziejowej i obecności kultury symbolicznej społeczeństw górnopaleolitycznych oraz upowszechnienia wiedzy na temat znalezisk w Polsce oraz Europie środkowej, środkowo-Wschodniej i Wschodniej.   SPIS TREŚCI Wstęp R o z d z i a ł 1 Historia badań nad górnopaleolitycznymi przedstawieniami antropomorficznymi 1.1. Historia odkryć przedstawień antropomorficznych 1.1.1. Antropomorficzne przedstawienia figuratywne w Europie Zachodniej 1.1.2. Antropomorficzne przedstawienia figuratywne w Europie środkowej, środkowo-Wschodniej i Wschodniej 1.2. Historia interpretacji przedstawień antropomorficznych 1.2.1. Wizerunki paleolitycznych kobiet 1.2.2. Figurki kobiet jako dekoracja, lalki i zabawki dla dzieci 1.2.3. Sztuka paleolityczna jako element religii 1.2.4. Kult płodności 1.2.5. Ideał estetyczny 1.2.6. Ideał erotyczny 1.2.7. Wyobrażenia jako totemy i kontekst magiczny 1.2.8. Wyobrażenia kapłanek 1.2.9. Wyobrażenia założycielek rodów 1.2.10. Uosobienie duchów chorób 1.2.11. Figurki – lalki magiczne (kukiełki) 1.2.12. Wyobrażenia zmarłych i duchów przodków 1.2.13. Skojarzenie symboliki męskiej i żeńskiej R o z d z i a ł 2 Przedstawienia antropomorficzne kultur oryniackich i przejściowych 2.1. Osadnictwo 2.2. Stanowiska z przedstawieniami antropomorficznymi 2.2.1. Brno 2.2.2. Galgenberg 2.2.3. Geißenklösterle 2.2.4. Hohle Fels 2.2.5. Hohlenstein Stadel 2.2.6. Kostienki XII 2.2.7. Kostienki XIV 2.2.8. Vogelherd 2.3. Analiza przedstawień antropomorficznych R o z d z i a ł 3 Przedstawienia antropomorficzne kultur graweckich 3.1. Osadnictwo 3.2. Sztuka grawecka w Europie środkowej, środkowo-Wschodniej i Wschodniej 3.3. Kultura pawlowska 3.3.1. Osadnictwo 3.3.2. Stanowiska z przedstawieniami antropomorficznymi 3.3.2.1. Dolní Věstonice 3.3.2.2. Pavlov 3.3.2.3. Předmostí 3.4. Kultura willendorfska 3.4.1. Osadnictwo 3.4.2. Stanowiska z przedstawieniami antropomorficznymi 3.4.2.1. Brno II 3.4.2.2. Cejkov 3.4.2.3. Milovice 3.4.2.4. Moravany-Lopata 3.4.2.5. Moravany-Podkovice 3.4.2.6. Petřkovice 3.4.2.7. Spytihněv 3.4.2.8. Willendorf II 3.5. Kultura kostienkowsko-awdjejewska 3.5.1. Osadnictwo 3.5.2. Stanowiska z przedstawieniami antropomorficznymi 3.5.2.1. Awdjejewo 3.5.2.2. Gagarino 3.5.2.3. Hotylewo II 3.5.2.4. Kostienki I 3.5.2.5. Kostienki IV (Aleksandrowka) 3.5.2.6. Kostienki VIII (Telmanskaja) 3.5.2.7. Kostienki XIII 3.5.2.8. Zarajsk 3.6. Stanowiska kultur graweckich na terenie Niemiec 3.6.1. Osadnictwo 3.6.2. Stanowiska z przedstawieniami antropomorficznymi 3.6.2.1. Hohle Fels 3.6.2.2. Mainz-Linsenberg 3.6.2.3. Mauern 3.7. Kultury epigraweckie 3.7.1. Osadnictwo 3.7.2. Stanowiska z przedstawieniami antropomorficznymi 3.7.2.1. Dobraniczewka 3.7.2.2. Jelisiejewiczi 3.7.2.3. Ignatiewka 3.7.2.4. Kapowa 3.7.2.5. Kostienki II 3.7.2.6. Meziriczi 3.7.2.7. Mezyń 3.7.2.8. Min’ewski Jar 3.7.2.9. Mołodowa V 3.7.2.10. Rodakowo 3.7.2.11. Rogalik 3.7.2.12. Suponiewo 3.7.2.13. Timonowka 3.8. Analiza przedstawień antropomorficznych 3.8.1. Surowiec 3.8.2. Technika produkcji 3.8.2.1. Obróbka ciosu mamuta 3.8.2.2. Modelowanie i wypalanie gliny 3.8.3. Forma i rodzaj przedstawień 3.8.4. Uszkodzenia 3.8.5. Płeć 3.8.5.1. Przedstawienia nieokreślone 3.8.5.2. Przedstawienia kobiece 3.8.5.3. Przedstawienia męskie 3.8.6. Stopień schematyzmu 3.8.7. Wymiary 3.8.8. Ornamenty 3.8.9. Miejsce znalezienia 3.8.10. Sposób użytkowania 3.8.11. Motywacje 3.9. Podobieństwo przedstawień antropomorficznych na Syberii 3.10. Podsumowanie R o z d z i a ł 4 Przedstawienia antropomorficzne kultur magdaleńskich 4.1. Osadnictwo 4.2. Sztuka magdaleńska w Europie środkowej i środkowo-Wschodniej 4.3. Przedstawienia antropomorficzne w Europie Zachodniej 4.4. Stanowiska z przedstawieniami antropomorficznymi 4.4.1. Andernach 4.4.2. Arlesheim 4.4.3. Bad-Kösen-Lengefeld 4.4.4. Bärenkeller 4.4.5. Býčí skála 4.4.6. Dzierżysław 4.4.7. Felsställe 4.4.8. Gönnersdorf 4.4.9. Hohlenstein bei Edersheim 4.4.10. Klausen 4.4.11. Kniegrotte 4.4.12. Kůlna 4.4.13. Jaskinia Maszycka 4.4.14. Mittlere Klause 4.4.15. Monruz 4.4.16. Moosbühl 4.4.17. Nebra 4.4.18. Oelknitz 4.4.19. Pekárna 4.4.20. Petersfels 4.4.21. Raľice 4.4.22. Rytířska 4.4.23. Schweizersbild 4.4.24. Teufelsbrücke 4.4.25. Weiler 4.4.26. Wilczyce 4.4.27. Rusinowo 4.5. Analiza przedstawień antropomorficznych 4.5.1. Surowce i technika produkcji 4.5.2. Rodzaje przedstawień 4.5.3. Formy przedstawień 4.5.4. Uszkodzenia przedstawień 4.5.5. Płeć przedstawień 4.5.6. Stopień schematyzmu 4.6. Analogie 4.7. Interpretacje przedstawień w kulturach magdaleńskich 4.8. Podsumowanie R o z d z i a ł 5 Współczesne interpretacje górnopaleolitycznych wyobrażeń antropomorficznych 5.1. Bóstwa płodności i matriarchat 5.2. Androgynia 5.3. Symbolika numeryczna i przestrzenna 5.4. Szamanizm 5.5. Struktura społeczna 5.5.1. Wizerunki kobiet z przeszłości 5.5.2. Struktura demograficzna 5.5.3. Stany chorobowe 5.6. Samoświadomość i satysfakcja seksualna 5.7. Człowiek i środowisko 5.8. Interpretacje męskich symboli płciowych 5.9. Podsumowanie Zakończenie Bibliografia Tablice