Podziemia bazyliki archikatedralnej w Przemyślu i ich rewitalizacja w latach 2009–2015

Książka zawiera wnikliwe omówienie procesu rewitalizacji bardzo ważnych dla polskiego dziedzictwa kulturowego podziemi bazyliki archikatedralnej pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu. Trudną do przecenienia wartością publikacji jest analityczne ukazanie realizowanych przez wiele lat prac konserwatorskich zmierzających do przekształcenia „martwych piwnic” w „żywe podziemia” stanowiące spektakularne świadectwo roli przemyskiego ośrodka kulturotwórczego w czasach narodzin, świetności i klęsk polskiej państwowości. Autorka monumentalnego opracowania ukazała złożoność interdyscyplinarnych problemów badawczych i konserwatorskich pojawiających się na poszczególnych etapach tworzenia rezerwatu archeologiczno-architektonicznego. Jako wieloletni Podkarpacki Wojewódzki Konserwator Zabytków nadzorujący wszystkie opisywane prace zdaje czytelnikowi relację z trudów odkrywania, dokumentowania, restaurowania i udostępniania podziemi przemyskiej katedry. Będące zwieńczeniem tych działań przystosowanie owego unikatowego zabytku do funkcji muzealno-edukacyjnej może być uznane za modelową realizację ekspozycji muzealnej in situ.   Spis treści   Podziemia bazyliki archikatedralnej w Przemyślu według stanu wiedzy w literaturze i dokumentacji Rozdział l. Naukowe tło dyskusji – ingerencja nauki w historię 1.1.    Przegląd literatury przedmiotu badań 1.2.    Przegląd dokumentacji remontowo-budowlanych archikatedry w Przemyślu 1.3.    Historia kościoła archikatedralnego pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i     św. Jana Chrzciciela w Przemyślu 1.3.1.  średniowieczne dzieje archikatedry przemyskiej na tle wcześniejszych katedr w Przemyślu – w świetle dotychczasowej literatury 1.3.2.  Dzieje bazyliki archikatedralnej w Przemyślu w świetle dotychczasowej literatury 1.4.    Opis architektury bazyliki archikatedralnej w Przemyślu   Zachowanie miejsc pamięci – transfer: martwe piwnice w żywe podziemia Rozdział 2. Podziemia archikatedry przemyskiej jako wyzwanie konserwatorskie 2.1.    Opis podziemi archikatedralnych i ich inwentaryzacja badawcza 2.1.1.  Podziemia pod bazyliką archikatedralną i ich zarys 2.1.2.  Podziemna część prezbiterialna 2.1.3.  Podziemia pod nawą główną bazyliki archikatedralnej 2.1.4.  Ciągi krypt pod nawami bocznymi: krypty południowe i północne 2.1.5.  Krypty tzw. gotyckie 2.1.6.  Podziemia pod zakrystiami – stara i nowa kotłownia 2.1.7.  Podziemia pod kaplicą Najświętszego Sakramentu (d. św. Tomasza) krypty rodu Drohojowskich      2.1.8.  Podziemia kaplicy pw. świętego Krzyża – krypta grobowa przemyskiego bp. A.A. Fredry 2.1.9.  Kruchta archikatedry 2.2.    Dziedzictwo kulturowe w podziemiach archikatedralnych i koncepcje jego ukazania 2.2.1.  Z kart historii tworzenia rezerwatu archeologiczno-architektonicznego pod prezbiterium archikatedry w Przemyślu 2.2.2.  Koncepcja podziemi pod archikatedrą z 2009 roku i jej realizacja 2.3.    Zintegrowana koncepcja konserwatorska 2.3.1.  Prace projektowe 2.3.2.  Ekspertyzy i projekty konstrukcyjne 2.3.3.  Nadzory i badania archeologiczne przeprowadzone w latach: 2010-2015 2.3.4.  Nadzory konserwatorskie i badania architektoniczne 2.3.5.  Działania zachowawcze w zakresie architektury 2.3.6.  Wieloaspektowe prace konserwatorskie 2.4.    Między muzealnictwem a funkcją sepulkralną podziemi – piękno kreowania ekspozycji w podziemiach bazyliki archikatedralnej 2.5.    Panteon biskupów diecezji przemyskiej w drodze do rotundy 2.6.    Zabytek najcenniejszy i problem waloryzacji – rzecz o reliktach rotundy           Nauka pokory – przebieg konserwacji, restauracji i zagospodarowania podziemi Rozdział 3. Projektowanie użytkowania podziemi jako zadanie interdyscyplinarne 3.1.    Metody badawcze stosowane podczas prac badawczych i w przedmiotowej publikacji – problem badawczy i hipotezy na temat architektury bazyliki archikatedralnej 3.1.1.  Metody badawcze zastosowane w niniejszej pracy i przedmiotowej publikacji  3.1.2.  Problem badawczy i hipotezy na temat architektury bazyliki archikatedralnej   3.2.    Kalendarium konserwatorskich działań w podziemiach bazyliki archikatedralne  3.2.1.  Prace projektowe nad adaptacją i udostępnieniem podziemi w 2009 roku        3.2.2.  Problemy konserwacji architektury i użytkowania podziemi. Harmonogram prac wykonanych w 2010 roku 3.2.3.  Nauka pokory, czyli przebieg konserwacji, restauracji i prac budowlanych. Harmonogram prac realizowanych w 2011 roku 3.2.4.  Nowe spojrzenie na znane problemy konserwatorskie – trudne wybory. Harmonogram prac realizowanych w 2012 roku 3.2.5.  Koegzystencja starego z nowym – ślady przeszłości w nowej szacie. Harmonogram prac realizowanych w 2013 roku 3.2.6.  Katedralne krypty rodowe – szerokie spektrum zagadnień i ich wzajemny splot. Harmonogram prac realizowanych w 2014 roku 3.2.7.  Nowe funkcje i nowe inspiracje – refleksja filozoficzna nad przemijaniem. Harmonogram prac realizowanych w 2015 roku 3.3.    Adaptacja podziemi – prace projektowe nad udostępnieniem podziemi 3.4.    Niestandardowe rozwiązania jako tło dla historycznej ekspozycji zabytków.   Adaptacja podziemi – sztuka rozpoznania materii i naukowej dyskusji Rozdział 4. Podjęcie nowych badań na przełomie XX i XXI wieku – naukowa dyskusja 4.1.    Wartości historyczne, architektoniczne i funeralne – ich wzajemny splot        4.2.    Szerokie spektrum zagadnień historycznych i architektonicznych – naukowa dyskusja o podziemnej architekturze bazyliki archikatedralnej w Przemyślu 4.2.1.  Wybrane wątki z dyskusji o architekturze podziemi w XX wieku  4.2.2.  Ecclesia Premisliensis, ecclesia maior 4.2.3.  Ecclesia maior i ecclesia cathedrale          4.2.4.  Aecclesie S. Nicolai in pede montis Castri Praemysliensis iacenti   Konserwatorskie rozważania Rozdział 5. Po zakończeniu pierwszego etapu rewitalizacji – nekropolia biskupów 5.1.    Lekcja o przeszłości dla przyszłości, czyli ocalić od zapomnienia 5.2.    Refleksja nad przemijaniem  Bibliografia