Wspomaganie rozwoju dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w różnych formach edukacji wczesnoszkolnej

Celem pracy jest ustalenie pełnej, rozwiniętej diagnozy wspomagania rozwoju dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim uczących się w specjalnych, ogólnodostępnych lub integracyjnych formach edukacji, jak również określenie przyczynowo-skutkowych zależności realizowanych funkcji wspomagania rozwoju w obrębie systemu: rodziny, szkoły i środowiska. Główne zadania pracy sprowadzają się do diagnozy i oceny wartości wzajemnej współpracy, weryfikowania, jakie rodzaje działań oraz jakie płaszczyzny i formy współdziałania najbardziej służą celom wszechstronnego rozwoju dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim w aktualnie dostępnych formach ich edukacji. Zadaniem niniejszej pracy jest także próba ukazania istotnych czynników facylitujących rozwój dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim zarówno w specjalnych, integracyjnych, jak i ogólnodostępnych formach ich edukacji. Jest to również próba wskazania wzajemnych związków, zależności, więzi, w tym oddziaływań pomocowych w środowisku rodzinnym, szkolnym, lokalnym, postaw i wartości na poziomie mikro-, mezo-, egzo-, makrosystemu dziecka oraz próba wskazania wymiernych efektów kompetencji dzieci, ich psychospołecznej integracji.

Spis treści
Wstęp
ROZDZIAŁ I. Ekosystem rozwoju i wychowania dziecka z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
1.1. Pedagogiczne, społeczne i medyczne problemy dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych  a wielokontekstowe wymiary koncepcji rozumienia niepełnosprawności
1.1.1. Współczesne wyzwania rozwoju i edukacji – nowe paradygmaty i strategie
1.1.2. Model wielokontekstowego postrzegania niepełnosprawności i integracji możliwością holistycznego zaspokajania specjalnych potrzeb edukacyjnych dzieci
1.1.3. Wczesna diagnoza i interwencja, wyrównywanie szans edukacyjnych i wspomaganie rozwoju dla „Modelu wspomagania rozwoju dzieci zagrożonych ryzykiem nieprawidłowego rozwoju” w świetle założeń realizowanej reformy edukacji
1.1.4. Dziecko jako osoba – podmiotowe spojrzenie na rozwój i wychowanie
1.1.5. Dziecko lekko upośledzone umysłowo – płaszczyzny niezrozumienia
1.1.6. Charakterystyka dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim – ewolucja strategii edukacyjnych
1.1.7. Przyczyny niepełnosprawności intelektualnej w stopniu lekkim
1.1.8. Charakterystyka dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim
1.1.9. Cechy osobowe dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
1.1.10. Trudności a możliwości rozwoju dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
1.1.11. Dynamika rozwoju i funkcjonowania dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim w edukacji wczesnoszkolnej
1.2. Rozwój dziecka w okresie edukacji wczesnoszkolnej
1.2.1. Specyfika psychospołecznego rozwoju dziecka w okresie edukacji wczesnoszkolnej
1.2.2. Procesy rozwojowe wieku wczesnoszkolnego
1.2.3. Kształtowanie się potrzeby dziecięcej kompetencji
1.2.4. Dynamiczny rozwój procesów poznawczych
1.2.5. Rozwój emocjonalno-społeczny
1.2.6. Zdrowotna gotowość (adaptacja) dziecka do szkoły jako wskaźnik rozwoju
1.2.7. Uspołecznienie
1.2.8. Zdolność do empatii
1.2.9. Motywacja do uczenia się i aktywności
1.2.10. Poczucie własnego „ja”
1.2.11. Praktyka samoskuteczności i samorealizacji. Możliwości rozwoju autonomii
1.2.12. Rozwój samodzielności dziecka jako cel wychowania
1.3. Holistyczne wspomaganie dzieci z trudnościami w rozwoju
1.3.1. Holistyczna koncepcja rozwoju
1.3.2. Ogólne założenia teorii systemów
1.3.3. System pomocy
1.3.4. Holistyczna pomoc i wsparcie
1.3.5. Integracja w naukach psychopedagogicznych
1.3.6. Edukacja zintegrowana w edukacji wczesnoszkolnej
1.3.7. Integracja dzieci sprawnych i niepełnosprawnych
1.3.8. Model profilaktyki i edukacji dla wspomagania rozwoju, dla zdrowia
1.3.9. Model uniwersalny
1.4. Wczesne wspomaganie zdrowotno-rozwojowe dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Systemowa diagnoza dla rozwoju
1.4.1. Trudności i ograniczenia wczesnego diagnozowania
1.4.2. Wczesna interwencja
1.4.3. Integrowanie oddziaływań specjalistycznych możliwością efektywnej rehabilitacji
1.4.4. Stan i zakres badań dotyczących wspomagania rozwoju i wczesnej interwencji w literaturze
1.5. Rodzina jako system wspomagania rozwoju i społecznego wsparcia (jako dawca i biorca wsparcia). Sytuacje wspomagania rozwoju dziecka w rodzinie
1.5.1. Potrzeba wsparcia rodziców dzieci niepełnosprawnych
1.5.2. Rodzice jako osoby wspomagające rozwój
1.5.3.Współdziałanie rodziny, szkoły i służb zdrowotno-rehabilitacyjnych
1.5.4. Wsparcie społeczne jako system organizowania środowiska sprzyjającego dla rozwoju dziecka i funkcjonowania rodziny, wsparcia środowiskowego
1.6. Szkoła jako miejsce edukacji, zdrowia i „równych szans” kształcenia uczniów niepełnosprawnych
1.6.1. O powinnościach szkoły do kształtowania postaw i kompetencji, zdrowia, rozwoju i współdziałania z osobami niepełnosprawnymi
1.6.2. Kreowanie postaw i wartości, eliminowanie stereotypów
1.6.3. Rozwijanie empatii
1.6.4. Nauczyciel jako osoba wspomagająca rozwój
1.6.5. Rówieśnicy jako osoby wspomagające rozwój
1.6.6. Dynamizowanie rozwoju uczniów z wykorzystaniem metod wspomagania rozwoju
1.7. Możliwości i konteksty rozwoju oraz wychowania w perspektywie integracji i normalizacji życia osób niepełnosprawnych
1.7.1. Edukacja „równych szans” jako wyzwanie dla integracji
1.7.2. Hierarchia wartości i postawy podmiotów dla budowania „zmiany” wizerunku osoby niepełnosprawnej
1.7.3. Warunki wspomagania rozwoju niepełnosprawnych dzieci w różnych formach edukacji a bariery i ograniczenia
1.7.4. Polskie doświadczenia integracyjne na tle systemów edukacyjnych wybranych krajów
ROZDZIAŁ II. Problematyka pracy i metodologiczna charakterystyka badań własnych
2.1. Przedmiot, cel oraz charakter badań
2.2. Podstawowe założenia badawcze, problemy, hipotezy
2.3. Metoda i techniki badań
2.3.1. Metoda sondażu diagnostycznego
2.3.2. Wywiady z rodzicami, nauczycielami i rozmowy z dzieckiem. Dyferencjał Semantyczny Osgooda
2.3.3. Skala Postaw Wobec Osób Niepełnosprawnych konstrukcji A. Sękowskiego
2.3.4. Obserwacja bezpośrednia (uczestnicząca)
2.3.5. Test Anthony-Bene (The Family Relation Test – FRT)
2.3.6. Kwestionariusz Aksjologiczny
2.3.7. Skala Wartości Schelerowskich – SWS
2.3.8. Skala empatii emocjonalnej (Mehrabiana i Epsteina)
2.3.9. Analiza dokumentów
2.3.10. Metody statystyczne analizy wyników badań
2.4. Teren badań i dobór próby badawczej
2.5 Organizacja i przebieg badań
ROZDZIAŁ III. Warunki wspomagania rozwoju dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim w rodzinie
3.1. Sytuacja materialna rodziny z dzieckiem upośledzonym umysłowo w stopniu lekkim i jej znaczenie dla wypełniania funkcji wspomagania jego rozwoju i wychowania
3.1.1. Wykształcenie rodziców jako czynnik warunkujący sytuację materialno-bytową rodziny
3.1.2. Aktywność zawodowa rodziców jako czynnik warunkujący sytuację materialno-bytową rodziny
3.1.3. Poziom dochodów i ich wpływ na zaspokojenie biologicznych potrzeb dziecka
3.1.4. Sytuacja mieszkaniowa w rodzinie i jej wpływ na proces wspomagania rozwoju dziecka
3.2. Pedagogiczne aspekty wypełniania funkcji wspomagania rozwoju przez badane rodziny
3.2.1. Znaczenie świadomości rodziców w wypełnianiu funkcji wspomagania rozwoju, wychowania przez badane rodziny
3.2.1.1. Udział rodziców w organizowaniu wolnego czasu i rozwoju zainteresowań dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
3.2.1.2. Stosowane przez rodziców metody i środki wychowawcze
3.2.1.3. Charakter stosunków wychowawczych w rodzinach dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
3.2.1.4. Globalna ocena rodziny jako systemu wspomagania rozwoju profilaktyki, zdrowia i edukacji uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
3.3. Podsumowanie
ROZDZIAŁ IV. Szkoła jako system wspomagania rozwoju, profilaktyki, zdrowia i edukacji uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
4.1. Szkoła w perspektywie rozwoju
4.2. Profilaktyczno-terapeutyczna gotowość szkoły na przyjęcie uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
4.3. Diagnostyczno-rewalidacyjna gotowość szkoły na przyjęcie i usprawnianie uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
4.4. Atmosfera pomocy, wsparcia w środowisku szkoły
4.5. Zmiany dokonywane w szkole dla zabezpieczenia specjalnych potrzeb uczniów
4.5.1. Zatrudnieni specjaliści dla zapewnienia indywidualnego podejścia prorozwojowego do dziecka
4.5.2. Warunki organizacyjne szkoły dla zapewnienia indywidualnego rozwoju uczniów
4.5.3. Stosowanie niekonwencjonalnych metod wspomagania rozwoju
4.5.4. Przygotowanie społeczności klasy szkolnej na przyjęcie niepełnosprawnego dziecka
4.5.5. Kompetencje terapeutyczne nauczycieli do pracy z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych
4.5.6. Poczucie troski, zainteresowania oraz zrozumienia dzieci ze strony nauczyciela
4.5.7. Poziom wrażliwości empatycznej i interaktywność badanych nauczycieli
4.5.8. Globalna ocena szkoły jako systemu wspomagania rozwoju – profilaktyki, zdrowia i edukacji uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
4.6. Podsumowanie
ROZDZIAŁ V. Środowisko lokalne jako system wspomagania rozwoju dziecka oraz wsparcia jego rodziny
5.1. Formy pomocowego wsparcia dla rodziny podejmowane ze strony lokalnego środowiska
5.2. Wsparcie rodziny ze strony instytucjonalnych form pomocy
5.3. Możliwości zapewnienia dzieciom specjalistycznych zajęć terapeutyczno-wychowawczych wspomagających rozwój
5.4. Globalna ocena środowiska lokalnego jako systemu wspomagania rozwoju dziecka – profilaktyki, zdrowia i edukacji uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
5.5. Podsumowanie
ROZDZIAŁ VI. Intensywność i wszechstronność oddziaływań systemu wspomagania rozwoju w zakresie wzajemnych kontaktów i więzi w rodzinie na poziomie mikrosystemu dziecka
6.1. Zakłócenia atmosfery emocjonalno-wychowawczej w rodzinie wynikające z reakcji rodziców na wiadomość o niepełnosprawności dziecka
6.2. Konflikty w rodzinie wynikające z niepełnosprawności dziecka
6.3. Konflikty między rodzeństwem
6.4. Wzajemne postawy członków rodziny i dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim
6.4.1. Postawy dziecka wobec rodziców i innych członków rodziny
6.4.2. Postawy członków rodziny wobec dziecka upośledzonego umysłowo w stopniu lekkim
6.5. Bilans uczuciowy dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim
6.5.1. Podobieństwa i różnice pod względem bilansu uczuć między grupami dzieci S, O i I
6.5.2. Globalna ocena bilansu uczuciowego dziecka w rodzinie jako przejaw jego akceptacji
6.6. Podsumowanie
ROZDZIAŁ VII. Intensywność oraz wszechstronność oddziaływań systemu wspomagania rozwoju w zakresie wzajemnych kontaktów rówieśniczych na poziomie mezosystemu dziecka
7.1. Samopoczucie w społeczności klasy szkolnej oraz relacje niepełnosprawnych dzieci z kolegami szkolnymi
7.2. Samopoczucie w klasie szkolnej dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim wynikające z obowiązków pełnienia roli ucznia
7.3. Stosunki emocjonalne dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim z nauczycielami
7.4. Globalna ocena intensywności i wszechstronności oddziaływań systemu wspomagania rozwoju w zakresie wzajemnych kontaktów na poziomie mezosystemu dziecka
7.5. Podsumowanie
ROZDZIAŁ VIII. Różnorodność i atrakcyjność oddziaływań systemu wspomagania rozwoju w zakresie uruchamiania strategii optymalizujących rozwój oraz pomoc dziecku i jego rodzinie na poziomie egzosystemu
8.1. Rodzaje pomocy udzielanej dziecku z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
8.2. Oczekiwana oraz otrzymywana przez dziecko pomoc ze strony szkoły
8.3. Wsparcie społeczne rodziny dziecka z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
8.4. Współpraca rodziców ze szkołą
8.5. Warunki wzajemnej współpracy organizowane przez szkołę
8.5.1. Formy współpracy i wsparcia organizowane przez szkołę
8.5.2. Organizowanie przez szkołę pomocy i wsparcia wychowawczego rodziny z dzieckiem upośledzonym umysłowo w stopniu lekkim
8.5.3. Wspólne spotkania nauczycieli celem modyfikowania oddziaływań pomocy i wsparcia
8.5.4. Współpraca szkoły ze specjalistami
8.6. Szkoła współpracująca ze środowiskiem dla zaspokajania potrzeb oraz rozwoju niepełnosprawnych dzieci i wsparcia ich rodzin
8.7. Podsumowanie
ROZDZIAŁ IX. Intensywność i wszechstronność oddziaływań systemu wspomagania rozwoju dla eliminowania barier, społecznych stereotypów, w tym prezentowane postawy i wartości na poziomie makrosystemu dziecka
9.1. Hierarchia wartości rodziców dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
9.1.1. Wartości teoretyczne
9.1.2. Wartości ekonomiczne
9.1.3. Wartości artystyczno-estetyczne
9.1.4. Wartości społeczne
9.1.5. Wartości prestiżowe
9.1.6. Wartości religijne
9.1.7. Wartości moralne
9.2. Postawy nauczycieli wobec osób niepełnosprawnych
9.2.1. Postawy pozytywne (aprobata)
9.2.2. Postawy negatywne (dezaprobata) .
9.3. Hierarchia wartości nauczycieli
9.4. Postawy środowiska lokalnego wobec niepełnosprawnego dziecka oraz jego rodziny
9.5. Podsumowanie
ROZDZIAŁ X. Warunki wspomagania rozwoju badanych dzieci oraz intensywność i wszechstronność oddziaływań systemu wspomagania rozwoju tych dzieci a ich wszechstronny rozwój, w tym ich psychospołeczna integracja ze szkolnymi kolegami-rówieśnikami
10.1. Interpersonalne i intrapersonalne kompetencje rozwoju i wychowania dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
10.1.1. Przystosowanie dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim do szkoły
10.1.2. Umiejętność zachowania się w sytuacjach trudnych dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
10.1.3. Trudności oraz osiągnięcia szkolne dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
10.1.4. Poczucie wartości prezentowane przez niepełnosprawne dzieci w ocenie nauczycieli
10.1.5. Kompetencje edukacyjne dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim w ocenie nauczycieli
10.1.6. Ocena kompetencji osobowych uczniów w opinii nauczyciela
10.1.7. Wartości preferowane przez dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
10.1.8. Empatyczne umiejętności dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
10.1.9. Kompetencje rozwojowe dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim – próba syntezy
10.1.10. Poziom kompetencji rozwojowych dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
10.2. Psychospołeczna integracja dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
10.2.1. Czas wolny – warunki integrowania się dzieci niepełnosprawnych ze szkolnymi rówieśnikami
10.2.2. Poziom psychospołecznej integracji dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim
10.3. Warunki oraz intensywność i wszechstronność oddziaływań systemu wspomagania rozwoju a kompetencje rozwojowe dzieci i psychospołeczna integracja z pełnosprawnymi rówieśnikami
10.3.1. Poziom kompetencji rozwojowych dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim a poziom warunków w rodzinie wspomagających rozwój dziecka
10.3.2. Poziom psychospołecznej integracji dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopni lekkim a poziom warunków wspomagania rozwoju dzieci w rodzinie
10.3.3. Psychospołeczna integracja dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim z rówieśnikami a szkołą jako systemem wspomagania rozwoju, profilaktyki, zdrowia i edukacji dzieci
10.3.4. Psychospołeczna integracja dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim ze zdrowymi rówieśnikami a środowisko lokalne jako system wspomagania rozwoju dziecka oraz wsparcia jego rodziny
10.3.5. Psychospołeczna integracja dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim a wszechstronność oddziaływań systemu w zakresie wzajemnych kontaktów i więzi w rodzinie (mikrosystem dziecka)
10.3.6. Psychospołeczna integracja a intensywność i wszechstronność systemu wspomagania rozwoju we wzajemnych kontaktach na poziomie mezosystemu dziecka
10.3.7. Psychospołeczna integracja a intensywność i wszechstronność oddziaływań systemu wspomagania rozwoju, pomocy dziecku i wsparcia dla rodziny na poziomie egzosystemu dziecka
10.3.8. Psychospołeczna integracja dzieci upośledzonych umysłowo z rówieśnikami a intensywność i wszechstronność oddziaływań systemu dla eliminowania barier, społecznych stereotypów, w tym prezentowane postawy i wartości na poziomie makrosystemu
Zakończenie, podsumowanie, wnioski i prognozy
Bibliografia
Summary
Resümee