Rudolf Klimek, prof. zw. dr hab. med., dr h.c. multi.
emerytowany profesor zwyczajny
Uniwersytetu Jagiellońskiego
RECENZJA
wzorowej książki dr. Dariusza A. Szkutnika
VIS ESSENTIALIS I ENTELECHIA
Caspara F. Wolffa oraz Hansa A. E. Driescha
Parametryczny wymiar świata organicznego
Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego w 2024 roku opublikowało wzorcowo opracowane dzieło dr. D. A. Szkutnika (ISBN 978-83-8277-194-7), zawierające cztery rozdziały:
Publikacja liczy 214 stron, zawiera symboliczną ilustrację tytułową, 404 cytowania pochodzące z obszernego, 20-stronicowego źródłowego piśmiennictwa oraz 13 wybranych szkiców dotyczących opisu XVIII-wiecznego rozwoju embrionalnego. Dołączono również obszerne streszczenia w języku angielskim i niemieckim. Dwie recenzje naukowe zamieszczono na tylnej stronie okładki.
Po zapoznaniu się z treścią opracowania oraz znając dorobek naukowy Autora, postanowiłem napisać recenzję, by szczególnie podkreślić zasługi Wydawnictwa, które opublikowało tę książkę. Jako honorowy wydawca filozoficznego czasopisma PHYSICS Journal: Theoretical and Experimental Studies – jednego z kilkudziesięciu periodyków naukowych wydawanych przez Scivolve.com/physics – cenię również typograficzne podkreślenie tytułu książki poprzez zapis w nim wielkimi literami: VIS ESSENTIALIS I ENTELECHIA. Oba te pojęcia odegrały w rozwoju nauki ogromną rolę dla człowieka i obecnie są elementem kategorii informacji. W książce zostały dokładnie wyjaśnione, wraz z pełną dokumentacją działalności i życia dwóch uczonych – Caspara F. Wolffa i Hansa A. E. Driescha – przedstawioną w perspektywie dwóch stuleci, w sposób rzetelny i jednocześnie przystępny. Opracowanie ukazuje ich drogę do prawdy w kontekście ówczesnego stanu wiedzy, nie tylko na podstawie publikacji naukowych, ale również dzięki cytatom z ich prywatnej korespondencji. Na szczególną uwagę zasługuje oryginalne porównanie metod badawczych obu uczonych, żyjących w odmiennych epokach. To właśnie stanowi o wyjątkowości dzieła Autora, zwłaszcza w czasach, gdy coraz częściej mamy do czynienia z pseudonauką, której przedstawiciele nie tylko nie cytują współczesnych podstawowych publikacji, ale świadomie posługują się nieprawdą. Niestety, zjawisko to obejmuje również powielanie zdezaktualizowanych uogólnień, które nie przystają do aktualnego poziomu ogólnej wiedzy. Dla przykładu – słynne równanie A. Einsteina E = mc², choć przyczyniło się do ogromnego postępu cywilizacyjnego, to ograniczone wyłącznie do relacji między masą i energią, nie uchroniło świata przed tragedią Hiroszimy i Nagasaki. Podobnie współczesność toleruje wzrost liczby porodów przez cesarskie cięcie, mimo że nawet w werbalnym świecie człowieka niezbędne są także uwarunkowania psychiczne i emocjonalne, a nie tylko komunikacja słowna o rezygnacji z naturalnego porodu drogami i siłami natury. Znamiennym przykładem pozostaje również słowo „rak”, które wciąż budzi lęk, mimo że początek tego procesu jest naturalnym i stałym zjawiskiem biologicznym – paradoksalnie niezbędnym, m.in. dla trwania gatunku ludzkiego.
Pojęcia vis essentialis i entelechia, wraz z oryginalną i zindywidualizowaną metodyką badawczą ich twórców, ukazują nie tylko wysiłek zmierzający do uchwycenia istoty życia, lecz także długofalową ewolucję samego poznania. Recenzowana praca przekracza granice epok i dyscyplin, łącząc filozofię, biologię, fizykę oraz medycynę w jednolitą spójną perspektywę poznawczą. Szczególną wartością tej monografii jest ukazanie, że historyczne pojęcia operacyjne przyczyniły się do wykształcenia podstaw metodologicznych pojęcia informacji, które – ujmowane w kontekście materii i energii – staje się fundamentalną kategorią sterującą procesami zarówno w świecie fizycznym, jak i – przede wszystkim – organicznym, stanowiąc zarazem pomost między różnymi poziomami rozumienia rzeczywistości.
Rudolf Klimek
