Determinanty wyborów finansowych w gospodarstwach domowych o niskich dochodach

Nagroda Komitetu Nauk o Finansach Polskiej Akademii Nauk, za wybitne osiągnięcia naukowe z dziedziny finansów.

Prace Naukowe Wydziału Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego, seria: Monografie i Opracowania nr 24

Finanse gospodarstw domowych, szczególnie po ostatnim kryzysie finansowym, stają się coraz dynamiczniej rozwijającą się subdyscypliną nauk o finansach. G. Akerlof i R. Shiller nazywają współczesność „czasami niepewności finansów gospodarstw domowych” (ang. personal financial insecurity). Problem niepewności finansów jest szczególnie widoczny w wyborach finansowych gospodarstw domowych o niskich dochodach. Dla tych gospodarstw i jej członków, każdy nieskuteczny wybór finansowy może stanowić zagrożenie dla stabilności finansowej, dużo częściej aniżeli w gospodarstwach lepiej sytuowanych finansowo. Życie finansowe gospodarstw domowych o niskich dochodach, wypełnia bowiem ciągły problem niestabilności finansowej. Gospodarstwa domowe o niskich dochodach, płacą najwyższą cenę za nieskuteczne wybory finansowe. Wynika to z tego, że każdy niespodziewany wydatek finansowy przy niskich dochodach jest potencjalnym źródłem wstrząsu finansowego gospodarstwa domowego. Ponadto, jeśli obecny poziom konsumpcji jest minimalny, to nie ma możliwości jej dalszej redukcji, a jedyny sposób jej zaspokojenia wymaga albo korzystania z obcych źródeł finansowania, albo rezygnacji z potrzeb podstawowych. W obliczu rosnącej roli wyborów finansowych, szczególnie wśród gospodarstw domowych o niskich dochodach, istotne staje się poszukiwanie teorii i koncepcji, które w sposób najbardziej adekwatny opiszą wybory finansowe tych gospodarstw, a także określą zestaw determinant mających wpływ na te wybory. Głównym celem książki było, po pierwsze, wyodrębnienie i identyfikacja ekonomicznych, indywidualnych i zewnętrznych determinant wyborów finansowych w gospodarstwach domowych o niskich dochodach, po drugie, opracowanie koncepcji modelu dokonywania wyborów finansowych w tych gospodarstwach, po trzecie, empiryczna weryfikacja zaproponowanej koncepcji modelu. Cel został osiągnięty poprzez przeprowadzenie badań własnych. Podstawą badań empirycznych był krytyczny przegląd literatury oparty o dorobek koncepcji możliwości wyboru (ang. Capability Approach) i teorii wyboru, w szczególności racjonalności adaptacyjnej (ang. ecological rationality).

Spis treści:

WPROWADZENI

ROZDZIAŁ 1. Teoria wyboru i jej rola w analizie wyborów finansowych w gospodar­stwach domowych o niskich dochodach

1.1. Teoria racjonalnego wyboru – pomiędzy adaptacją a optymalizacją

1.2. Znaczenie racjonalności adaptacyjnej w teorii wyboru

1.3. Akt wyboru na podstawie racjonalności adaptacyjnej

1.4. Uwarunkowania zewnętrzne jako punkt odniesienia w analizie wyborów finanso­wych

1.5. Wykorzystanie racjonalności adaptacyjnej do analizy wyborów finansowych w gos­podarstwach domowych o niskich dochodach

Wnioski końcowe

ROZDZIAŁ 2. Koncepcja możliwości wyboru i jej rola w analizie wyborów finanso­wych w gospodarstwach domowych o niskich dochodach

2.1. Istota teorii ubóstwa w kontekście wyborów finansowych

2.2. Koncepcja możliwości wyboru – źródła, definicja i zakres

2.3. Wolność wyboru i jej rola w analizie wyborów finansowych

2.4. Wykorzystanie koncepcji możliwości wyboru do analizy wyborów finansowych w gospodarstwach domowych o niskich dochodach

Wnioski końcowe

ROZDZIAŁ 3. Specyfika wyborów i determinant finansowych w gospodarstwach do­mowych o niskich dochodach

3.1. Znaczenie pułapki dochodowej w analizie wyborów finansowych

3.2. Istotne determinanty wyborów finansowych w gospodarstwach domowych o niskich dochodach

3.3. Koncepcja modelu wyborów finansowych w gospodarstwach domowych o niskich dochodach

Wnioski końcowe

ROZDZIAŁ 4. Weryfikacja empiryczna koncepcji modelu wyborów finansowych

w gospodarstwach domowych o niskich dochodach

4.1. Narzędzia badawcze wykorzystane w badaniu własnym

4.2. Materiał empiryczny wykorzystany w badaniu własnym

4.3. Główne założenia badawcze i dobór próby badawczej

4.4. Ocena wybranych determinant wyborów finansowych w gospodarstwach domo­wych o niskich dochodach

4.4.1. Ocena poziomu zdolności do dokonywania wyborów finansowych

4.4.2. Ocena zakresu inkluzji finansowej

4.4.3. Ocena potencjału finansowego

4.4.4. Ocena wybranych skutków wyborów finansowych

4.5. Determinanty ukryte wpływające na wybory finansowe w gospodarstwach domo­wych o niskich dochodach

4.6. Zagregowany wskaźnik wyborów finansowych w gospodarstwach domowych o nis­kich dochodach

Wnioski końcowe

ROZDZIAŁ 5. Systemowe wsparcie wyborów finansowych w gospodarstwach domo­wych o niskich dochodach

5.1. Rola uwarunkowań zewnętrznych wspierająch wybory finansowe w gospodarstwach domowych o niskich dochodach

5.2. Instytucjonalizacja procesu wyboru w gospodarstwach domowych o niskich docho­dach

5.3. Architektura systemu wsparcia wyborów finansowych

5.3.1. Główne komponenty proponowanego systemu

5.3.2. Socjalizacja ekonomiczna

5.3.3. Edukacja finansowa

5.3.4. Narzędzia finansowe

Wnioski końcowe

Zakończenie

Bibliografia

Załącznik 1. Słownik pojęć

Załącznik 2. Najważniejsze terminy stosowane w monografii

Załącznik 3. Lista podstawowych możliwości wyboru M. Nussbaum

Załącznik 4. Lista podstawowych możliwości wyboru I. Robeyns

Załącznik 5. Przegląd kluczowych list możliwości wyboru dokonany przez S. Alkire

Załącznik 6. Przegląd najważniejszych badań determinant i wyborów finansowych

Załącznik 7. Przegląd najważniejszych testów wiedzy finansowej

Załącznik 8. Próba do badania wg gmin

Załącznik 9. Aneks badawczy

Załącznik 10. Kwestionariusz wywiadu i ankieta badawcza – wybrane pytania